Werkplek waar je vrolijk van wordt

Geen saaie, grijze gebouwen en parkeerplaatsen, maar een gezonde, groene omgeving waarin werknemers zich fijn voelen. Dat is de ambitie van samen­werkings­verband Werkland­schappen van de Toekomst.

Tekst Dave Schut – Beeld Hilbert Krane
Deze tekst verscheen eerder in de special Publiek Denken van DuurzaamDoor

‘Ik ben sinds het allereerste begin bij Werklandschappen van de Toekomst betrokken,’ zegt Daphne Teeling, impactmanager bij het Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid (IVN) en inmiddels coördinator van Werklandschappen van de Toekomst. ‘De eerste jaren waren we vooral bezig om ministeries en mogelijke partners te overtuigen. Wij willen dat de BV Nederland over 10 jaar niet meer alleen uit grijze, troosteloze bedrijventerreinen bestaat die aan de rand van de stad liggen, met druk verkeer eromheen en waar snel hittestress of wateroverlast ontstaat. Bedrijventerreinen moeten plekken zijn waar je vrolijk van wordt. Waar je graag een ommetje maakt. Plekken die ook nog eens bijdragen aan de klimaat- en bio­diversiteitsopgave. Als we de volgende generaties vragen om een bedrijventerrein te omschrijven, dan willen we horen dat ze er graag in de buurt wonen, dat je er mogelijkheden voor ontspanning hebt buiten kantooruren, dat er ijsvogels rondvliegen.’

Het gekke is volgens Daphne dat bedrijven dit zelf ook willen. Al heel lang. ‘En toch gebeurt het niet. Blijkbaar doet de markt het niet vanzelf. Daarom brengen wij alle partijen bij elkaar om dit gezamenlijk in gang te zetten. Schoolpleinen kunnen als voorbeeld dienen. Zo’n 20 jaar geleden bestond vrijwel elk schoolplein grotendeels uit beton. Dat is totaal veranderd. Schoolpleinen zijn nu veelzijdig, met veel groen. Docenten, leerlingen en ouders vragen daar ook om.’

Wendbaar zijn

IVN heeft een coalitie gevormd van dertig organisaties. Daphne: ‘De vijf O’s zijn allemaal vertegenwoordigd: overheid – niet alleen het rijk, maar ook provincies, gemeenten en waterschappen; ondernemers; onderwijs; onderzoek en omgeving, oftewel maatschappelijke organisaties. We hebben de theorie al geschreven, nu is het tijd voor de praktijk.’ Met dertig partijen theorie schrijven was al lastig. Maar gezamenlijk in actie komen, is nog een stuk ingewikkelder. Daarom werd DuurzaamDoor geraadpleegd. DuurzaamDoor focust zich op nieuwe vormen van samenwerken, vanuit de overtuiging dat die vereist zijn voor de realisatie van een duurzame transitie. Het programma heeft een belangrijk aandeel gehad in het ontstaan van Werklandschappen van de Toekomst en heeft vooral geholpen bij het proces om een effectieve samenwerking te realiseren. Daphne: ‘Wij willen wendbaar zijn, als coalitie. Zo dicht mogelijk op de uitvoering zitten. Zodat mensen die in de projecten meedraaien, kunnen zeggen wanneer het tijd is om bij te sturen. In het verleden ging dat anders. Dan deed de overheid onderzoek, bond er een strik omheen en de rest was aan de markt. Maar als we het doen zoals we het altijd deden, gaat straks iedereen in zijn eigen hoekje zitten werken en komt er niets van terecht.’

Integraliteit

Met hulp van DuurzaamDoor werd Rebelwise ingeschakeld, omdat Rebelwise vanuit dezelfde principes werkt als DuurzaamDoor. De transitie vergt dat het proces en dus ook de samenwerking op een andere manier moet worden georganiseerd dan voorheen. En met de blik op een integrale oplossing, want dat is uiteindelijk de meest duurzame oplossing. ‘Wij helpen organisaties effectief samen te werken,’ zegt Erik Soonieus. Hij is mede-oprichter van Rebelwise.
Toen Rebelwise met IVN in contact kwam, zag Erik meteen een match. ‘IVN is behoorlijk gelijkwaardig georganiseerd. Wat niet betekent dat iedereen het met elkaar eens hoeft te zijn. Maar wel dat er voor iedereen de mogelijkheid is om zijn stem te laten horen. Vanuit dat vertrekpunt is Werklandschappen van de Toekomst met name opgezet.’
Wat volgens Erik de uitdaging is, is dat ook in zo’n coalitie iedere partij geneigd is ‘vanuit zijn eigen koker’ te denken. ‘Iemand kijkt bijvoorbeeld alleen naar de opslag van water, of naar energie, maar doet dat niet integraal. Als je dat wilt veranderen, moet je vanuit duidelijke domeinen werken vanuit zelfsturing, waarin deze integraliteit gewaarborgd is. En waarbij je de beslissing zo veel mogelijk overlaat aan de mensen die er het meest bij betrokken zijn. Je wilt de wijsheid van de groep benutten.’

Accountability

Daar is een duidelijke structuur voor nodig, zegt Erik. ‘Wij organiseren dat in cirkels via de Sociocratie 3.0 methode: zo goed mogelijk afgebakende gebieden, met een duidelijke omschrijving wie waarvoor verantwoordelijk is. En met een minstens even duidelijke doelstelling. Zodat je bij elk onderwerp weet bij wie je terechtkunt. Daarbij is het eveneens van belang om al van tevoren te benoemen wat precies de verantwoordelijkheden zijn, de mandaten, de kaders.’
Aan die structuur ligt een aantal principes ten grondslag. ‘Een daarvan is wat we noemen accountability. Dat houdt in dat je voor elk probleem een eigenaar moet kunnen vinden. Dus ook al ben je zelf geen eigenaar, je laat een onderwerp pas los als je daarvoor iemand anders hebt gevonden die dat wel kan zijn. Een ander punt is de manier van samenwerken. Zo voorkomen we dat we besluiten nemen die schadelijk zijn voor ons gezamenlijke doel. We stoppen onze tijd en energie in het verbeteren van het voorstel, in plaats van in weer drie andere ideeën. Elk besluit zorgt ervoor dat we kunnen ontdekken of onze keuzes aansluiten bij onze doelen.’

Eigen wijsheid

Daphne is enthousiast. ‘Deze manier van organiseren via sociocratie spreekt mij ontzettend aan. Vooral omdat we daarmee optimaal de wijsheid van het systeem benutten.’ ‘Vanzelfsprekend gaat zelfsturing niet altijd vlekkeloos,’ zegt Erik. ‘Lang niet iedereen is het gewend om op deze manier te werken. Mensen zijn soms bang dat er te weinig actie wordt ondernomen. Maar volgens mij laat Werklandschappen van de Toekomst nu al zien dat het werkt. En als je een complexe vraag door slechts enkele mensen laat beantwoorden, kom je er al snel achter dat je niet alle wijsheid hebt die je nodig hebt om het vraagstuk op te lossen. Dan moet je herstelwerk verrichten. Die energie kun je beter in de voorbereiding stoppen.’
Daphne: ‘Als mensen precies weten wat de bedoeling is, kunnen ze vanuit hun eigen wijsheid bepalen wat de volgende stap is. We zijn niet allemaal hetzelfde; het is geen democratisch proces of besluit per consensus maar ieders stem weegt wel even zwaar. Voor mij is dat de centrale gedachte achter Werklandschappen van de Toekomst.’