GGZ wachtlijsten en het Groene Perspectief – waar staan we nu?

In december 2022 lanceerde het Groene GGZ Partnerschap [1] het initiatief “Het Groene Perspectief – van wachtlijsten tot groene actie” om natuuraanbod beschikbaar te maken voor mensen op wachtlijsten van de Groene GGZ. De lancering trok de nodige aandacht van media, politiek en gezondheidszorg. In dit artikel geven we aan waar we nu staan met het initiatief.  

Context

Het was een tijd waarin zowel de minister van langdurige zorg als de voorzitter van brancheorganisatie de Nederlandse GGZ concludeerden dat een maatschappelijke oplossing nodig is voor het – groeiend – probleem van de wachtlijsten. In december 2022 waren dat zo’n 80.000 mensen, nu 1,5 jaar verder, zijn dat c 100.000 mensen.

De initiatiefnemers van het Groene Perspectief willen bijdragen aan die maatschappelijk oplossing. Om te voorkomen dat de situatie van mensen met mentale problemen gedurende de maandenlange wachttijd verder verslechtert, kan volgens hen de natuur worden ingezet als helende en helpende omgeving.

Denk daarbij aan relatief laagdrempelige activiteiten als meehelpen als vrijwilliger aan aanleg of onderhoud van een moestuin, al dan niet op een GGZ-terrein, deelname aan het beheeractiviteiten van terreinbeherende organisaties, begeleiding door natuurtherapeuten, deelname aan natuuractiviteiten op zorgboerderijen en begeleide natuurwandelingen.

Ook kan door deelname aan die activiteiten wellicht worden geconstateerd dat het probleem van een aantal mensen op wachtlijsten minder op medisch en meer op sociaal-economisch vlak ligt.

De combinatie van voorkomen van verslechtering en verminderen van mensen op wachtlijsten kan een effectieve bijdrage leveren aan de problematiek rond wachtlijsten. Daarbij komt dat mensen die participeren in natuuractiviteiten weer meer maatschappelijke aansluiting kunnen vinden en kunnen werken aan zingeving.

‘Het mes snijdt aan twee kanten,’ stelt Rob Wolters, directeur van Nature For Health namens het IVN/NFH kernteam Groene GGZ bij de introductie van het initiatief. ‘Met het Groene Perspectief geven we lucht aan patiënten op de wachtlijst en creëren we meer bewustwording bij patiënten én GGZ medewerkers voor het belang van natuur. Daarbij komt dat iets goed doen voor de natuur voor een goed gevoel zorgt. En dat is iets wat iedereen, en zeker mensen op wachtlijsten, goed kan gebruiken.”[2]

Voorbeelden

Sinds December 2022 is een aantal GGZ instellingen, groene voorlopers van de Groene GGZ, aan de slag gegaan met het integreren van natuur in het aanbod voor mensen op wachtlijsten. Een en ander wordt begeleid door de projectgroep Het Groene Perspectief.

Hieronder een aantal voorbeelden van Groen Initiatief-gerelateerde activiteiten:

• Dimence Groep integreert natuuraanbod in haar al bestaande Wachtkrachtprogramma.
• Mondriaan GGZ is – ondersteund door een interne innovatiegrant – een productontwikkeling en onderzoek gestart naar het ontwikkelen van een groene educatiemodule. De module is vooralsnog gericht op jongeren op de wachtlijst van 16 tot 24 jaar, en heeft stabilisatie of zelfs afname van klachten als oogmerk.
• GGZ Centraal gaat de wachtlijstcliënten actief stimuleren deel te nemen aan de modules “kennismaken met herstel” en aansluitend het maken van een Wellness Recovery Action Plan. In het verlengde hiervan biedt GGZ Centraal de deelnemers een groene activiteit aan die aansluit op de herstelmodules.
• Landelijke verbanden van natuurtherapeuten (natuur- en wandelcoaches en bosbadgidsen) hebben de handen ineen geslagen om natuurtherapieën meer eenvoudig te helpen ontsluiten voor zorgverleners die kunnen verwijzen naar natuuraanbod
• Enkele zorgverzekeraars hebben zich voorzichtig geïnteresseerd getoond om te verkennen hoe natuuraanbod beschikbaar kan worden gesteld aan mensen op wachtlijsten.
• Vrije Universiteit Amsterdam beziet de mogelijkheden van gericht onderzoek naar de effectiviteit van natuuraanbod voor mensen op de wachtlijsten.

Onderzoek

Uit het onderzoek van Van Hall Larenstein blijkt [3] dat ondersteunende natuuractiviteiten veel potentie hebben om de wachtlijstproblematiek binnen de ggz aan te pakken. De activiteiten dienen laagdrempelig en divers te zijn, afgestemd op de behoeftes en de fysieke en mentale mogelijkheden van cliënten.

Tijdens het ontwerpproces is een tool ontworpen, deze tool ‘Natuurwijzer – Buiten de wachtlijst’ omvat een digitaal platform voor cliënten, een educatieve module voor ggz-medewerkers en een samenwerkingsformat voor de natuuractiviteiten.

Volgens het onderzoek zijn een zorgvuldige begeleiding en evaluatie van de implementatie essentieel, met aandacht voor zowel de behoeftes van cliënten als de professionele ontwikkeling van zorgverleners. De integratie van ondersteunende natuuractiviteiten binnen de ggz verdient verdere aandacht en investeringen. Het opent niet alleen nieuwe perspectieven binnen de geestelijke gezondheidszorg, maar draagt ook bij aan een bredere maatschappelijke betrokkenheid bij natuur en welzijn.

Kruisbestuiving en versnelling

De projectgroep Het Groene Perspectief wisselt ervaringen en expertise uit tussen betrokken GGZ instellingen, wetenschappers en maatschappelijke instellingen. Deze ervaringen worden weer ingebracht in de Groene GGZ Kruisbestuivingsbijeenkomsten. Verkend wordt of er een financieringsbasis kan worden gevonden om de introductie van het Groene Perspectief te versnellen. Tevens wordt verkend in hoeverre zorgverzekeringen het beschikbaar stellen van natuuraanbod voor mensen op GGZ wachtlijsten kunnen ondersteunen.

[1] Het Groene GGZ Partnerschap, bestaande uit GGZ instellingen, Nature For Health (NFH) en IVN Natuureducatie, de Buitenpsychologen, de Vrije Universiteit Amsterdam en zorgverzekeraar CZ, is de initiatiefnemer van het Groene Perspectief.

[2]  Natuur moet wachtlijsten in de GGZ verlichten, GGZ Nieuws.nl, 17 december 2022.

[3] Natuurwijzer Buiten de Wachtlijst – scriptie naar ondersteunende natuur-activiteiten als antwoord op wachtlijsten in de Nederlandse GGZ, Maxime ten Brundel, april 2024, Van Hall Larenstein

Voor meer informatie: Rob Wolters, rob@nfhfoundation.com