2020 01 IJsvogel: de ‘blauwe flits’, Edith Kuiper

Herinnert u zich nog die foto uit begin 2018? Een ingevroren vogel met iriserend blauwe rug, warm oranje buik, forse kop, grote ogen en rode pootjes? De ijsvogel. Er eentje zien in levende lijve. Daar word ik altijd blij van. Niet alleen omdat hij schitterend is, maar ook vanwege zijn leefwijze en omdat de ijsvogel van de Rode Lijst – soorten die in aantal fors achteruit zijn gegaan – is verdwenen.

De ijsvogel oogt ongeveer zo groot als een spreeuw, maar is kleiner vanwege zijn kortere staartje. Andere kenmerken zijn de snelle, flitsende, rechte vlucht, vaak vlak boven het wateroppervlak, met een snelheid tot wel 80 km per uur.

Piscivoor
IJsvogels zijn ‘piscivoren’. Vies woord ja, maar het houdt in dat ze voornamelijk op visjes jagen en dus afhankelijk zijn van helder water waarin die visjes leven. Begrijpelijk dus dat vorst ze fataal kan worden. De ijsvogelpopulatie kan tijdens strenge winters dramatisch krimpen.

Meestal spot je de ijsvogel door zijn hoge schelle geluidje tijdens de vlucht. Maar als je goed zoekt, of gewoon mazzel hebt, kun je hem ook waarnemen als hij op zijn uitkijkpost – een overhangende tak, rietstengel, brug of paaltje één tot drie meter boven het water –  zit. Komt een visje in het zicht, dan duikt de ijsvogel bijna loodrecht op zijn prooi af, om vervolgens terug te vliegen naar zijn zitplaats om het visje op dood te slaan en in één slikbeweging naar binnen te werken.

Zorgen voor nageslacht
Ook bijzonder is de manier waarop ijsvogels zorgen voor hun nageslacht. Ze graven een nestholte in een steile oeverwand van zand of leem of in de kluit van een aan de waterkant omgevallen boom. De gang van soms wel een meter lang eindigt in een ronde nestkamer, waarin de eieren worden gelegd. De vogels broeden twee tot vier keer per voorjaar. Na drie tot vier weken verlaten de jongen het nest en worden ze vanaf een tak vlakbij het nest nog enkele dagen gevoerd door hun ouders.  

Kansen en gevaar
Watervervuiling vormt de grootste bedreiging voor deze vissertjes. Enerzijds doordat vissen niet van vies water houden. Anderzijds doordat door vertroebeling van het water de prooidieren onzichtbaar worden. Nog een gevaar: door het ‘mooi’ maken van oevers met steen, beton of hout, verdwijnen geschikte broedplaatsen. De achteruitgang van de ijsvogelpopulatie van tientallen jaren terug heeft ertoe geleid dat terreinbeheerders, gemeenten en lokale natuurbeschermingsgroepen nu speciale oeverwanden aanleggen en wakken hakken om ervoor te zorgen dat we weer af en toe een ijsvogel kunnen spotten. Ook in Amstelveen!

Edith Kuiper
Natuurgids IVN Amstelveen

Het is verboden deze column te dupliceren of te gebruiken zonder uitdrukkelijke toestemming van de schrijver/fotograaf/tekena(a)res.