2018 02 De Prinsessenboom, Aleid Offerhaus

Als je naar het gevleugelde zaadje kijkt, weet je niet wat je ziet:  het is net een miniscuul tutuutje, wat uiteindelijk ook bedoeld is om dansend op de wind een plekje te vinden om te ontkiemen. En niet één, maar zoals het bij veel bomen gaat, honderden per zaaddoosje (waarvan er ook weer honderden aan een boom hangen).De kans dat je in Amstelveen straks door de Paulownia’s het bos niet meer kan zien is nihil. Het zaadje ontkiemt het liefst in een bodem van leem (Denk: löss) met een lage grondwaterspiegel, iets wat in Amstelveen toch ietwat problematisch is.

En toch staan er daar zomaar een paar op In De Wolken! Het is niet de eerste keer dat ik in Amstelveen verrast word door een bijzondere boom. Dit keer dus de Paulownia tomentosa, ook wel de prinsessenboom genoemd. Ze is ook erg prinsesselijk: in het voorjaar getooid met een kroon van prachtige, naar Vanille ruikende, lilakleurige bloemen en daarna met een mantel van grote hartvormige bladeren.

Nu ziet ze er vooral intrigerend uit, de takken behangen met ovaalvormige, houtige vruchten waarin dus een overdaad aan gevleugelde zaadjes.

De Paulownia is vernoemd naar Anna Paulowna, vrouw van Willem II, dochter van Tsaar Paul I en kleindochter van Catharina de Grote. Zij financierde een nederlandse expeditie naar Japan en het leverde haar een boom met haar naam op.  Een bekende botanicus, Philip Franz (von) Siebold (1796-1866), die als arts aan de expeditie deelnam, werd op zijn beurt weer in de adelstand verheven.

Planten heten natuurlijk niet zomaar. De plantenfamilie van deze soort groeit al een kleine 15 miljoen jaar op deze aarde. Deze plant zal het worst wezen hoe hij heet, maar wij mensen hebben in onze behoefte om alles te ordenen de plant niet alleen een soortnaam gegeven (Paulownia tomentosa), maar hem ook ingedeeld in een geslacht (Paulownia), een familie (Paulowniaceae) en zelfs een orde, De Lamiales (waar de Dovenetel ook toe behoort; zo zie je maar weer: de wereld is kleiner dan je denkt)  Als u uw tanden wilt stukbijten op de overige taxa, dan gaat u uw gang maar. Het zijn tweezaadlobbigen, bedektzadigen, landplanten, vaatplanten en de eukaryoten (cellen met kern).

Het geslacht komt oorspronkelijk uit het Zuidoosten van China en Japan, maar onze boom heeft nu de wereld veroverd en wordt vaak als parkboom aangeplant. In het japans wordt hij Kiri  genoemd en ook daar is hij – niet geheel toevallig – bekend als prinsessenboom.

Vanaf het begin van de zeventiende eeuw hadden de Nederlanders beperkt toegang tot Japan (De Spanjaarden en de Portugezen waren er toen al door de Japanners uitgegooid). Onze boom is in de loop van de 18de eeuw een paar keer beschreven door artsen die in opdracht van de Nederlanders naar Japan uitgezonden werden. de bekendste misschien wel Von Siebold, maar wat mij betreft verdient Carl Peter Thunberg, (1743-1828) één van de leerlingen van Linnaeus, zeker ook vermelding.

Voor mij symboliseert deze boom – meer dan de Japanse sierkers – de relatie tussen Nederland en Japan. Von Siebold en Thunberg zijn in Japan historische figuren, die daar misschien wel meer bekendheid genieten dan willekeurige historische figuren uit de Nederlandse geschiedenis. Wij genieten van deze prachtige boom en voor mij is de cirkel daarmee rond.

Wil je nog verder lezen over hoe de Nederlanders in die tijd Japan beleefden en beschreven, kijk dan eens op http://vonsiebold.blogspot.nl/

Aleid Offerhaus
Natuurgids IVN Amstelveen

Het is verboden deze column te dupliceren of te gebruiken zonder uitdrukkelijke toestemming van de schrijver/fotograaf/tekena(a)res.