2016 10 Samenwerking tussen paddenstoelen en bomen, Henk Breij
Ik wandel bij Bovenkerk het Bos in en sla bij het boswachtershuis van Olaf rechtsaf het Poelpad op. Bij het tweede houten bruggetje staan enkele zeer oude berken, waar bijna altijd wel paddenstoelen in de buurt te vinden zijn. Ook in deze nogal droge herfst zie ik hier een paar bijzondere soorten. Van droge voeten kan in dit gebied natuurlijk geen sprake zijn. Rechts van het pad zie ik meteen al een aantal Gele Aardappelbovisten, die hier al jaren achtereen opduiken. Aan de andere kant speur ik naar Maggizwammen, die ik eerder ruik dan zie. Al speurend ontdek ik een paar Geel-witte Russula’s en de fraai rood gekleurde Braakrussula, die sommige mensen nog wel eens verwarren met de Vliegenzwam. Pas na lang zoeken zie ik waar ik voor gekomen was: de Berkenboleet, met zijn mooi gestippelde steel.
Al deze paddenstoelen leven in symbiose met de oude berken. Zij voorzien de boom van de nodige mineralen en medicamenten, terwijl de boom de zwammen van suikers voorziet, die ze als bouwstoffen aanwenden. Juist in dit soort voedselarme gebieden is de samenwerken tussen boom en paddenstoel voor beiden van levensbelang, ze zouden hier niet zonder elkaar kunnen bestaan. Overigens is de reeds genoemde Vliegenzwam ook volledig afhankelijk van samenwerking met bomen. Tijdens een inventarisatie in het binnengebied van de Oeverlanden troffen we een keer een Vliegenzwam aan. De bijbehorende boom konden we aanvankelijk niet vinden, maar bleek een aantal meters verderop te staan. Het jonge berkje was nog kleiner dan de paddenstoel. Kennelijk begint de samenwerking tussen boom en paddenstoel al in een heel vroeg stadium. De verbinding tussen de boom en de zwam komt op een heel aparte wijze tot stand en wordt wel zwamwortel genoemd. Een minuscule haarwortel van de jonge boom treft ondergronds een nog kleinere zwamdraad van de paddenstoel. Beiden vergroeien en er ontstaat een soort verbindingskanaaltje, waardoor zaken uitgewisseld kunnen worden. Zo zal een boom die last heeft van insectenvraat aan zijn bladeren van een van zijn symbionten een middeltje krijgen waar de insecten een hekel aan hebben. De boom pompt het onsmakelijke goedje in zijn bladeren en de insecten druipen af. Het systeem gaat zo ver dat bomen in de buurt, die nog geen last hebben van vraat, het middeltje ook vast van de paddenstoel krijgen.
De berken werken samen met vele soorten verschillende paddenstoelen, die elk hun eigen rol hebben. Bij de berken langs de Poel heb ik in de loop van de jaren ruim twintig verschillende symbionten aangetroffen. Men zegt dat eiken met meer dan vijftig verschillende soorten paddenstoelen samenwerken. Alle boleten, het geliefde Eekhoorntjesbrood is ook een boleet, werken samen met bomen, op één enkele uitzondering na: de Kostgangersboleet. Dat vervelende heerschap parasiteert op de al genoemde Gele Aardappelbovist.
Resteert de vraag of parasitisme een uit de hand gelopen vorm van symbiose is of dat symbiose een constructieve vorm van parasitisme is. Biologen zijn er nog niet uit. Cynici zullen opteren voor de eerste mogelijkheid, ik houd het op de tweede.
Henk Breij
Natuurgids IVN Amstelveen
Het is verboden deze column te dupliceren of te gebruiken zonder uitdrukkelijke toestemming van de schrijver/fotograaf/tekena(a)res.
