De vrouw die een plant wil zijn
Op haar laatste album ‘Plant’ stelt zangeres Nynke Laverman vragen over de relatie van de westerse mens met de natuur. Ze probeert daarbij te spelen met perspectieven. ‘Wat zou die boom van ons denken?’
Muziek en natuur zijn voor zangeres en songwriter Nynke Laverman en haar man Sytze Pruiksma, muzikant en vogelaar, de twee pilaren van hun bestaan. Die zie je ook terug in hun huis in het Friese Weidum. De tuin van het huis laten ze, op een stukje moestuin na, bewust verwilderen. Laverman: ‘We willen de biodiversiteit zoveel mogelijk laten opbloeien.’ Hun gezamenlijke werkkamer wordt gedomineerd door een drumstel en een piano. ‘Hier repeteren we samen’, zegt Laverman. ‘Vlakbij, in de voormalige zuivelfabriek, huren we nog een ruimte waar mijn man – die slagwerker is, zijn instrumentarium kwijt kan en waar we onze albums opnemen.
’ In Weidum groeide Laverman zelf ook op. ‘Ik was een echt paardenmeisje en was elke dag wel bij de boerderij hier aan het eind van de straat te vinden.’ Haar zoons hebben de liefde voor het vogelen van haar man overgenomen. ‘We zitten hier midden tussen de weilanden en onze tuin grenst aan de vaart. Sinds kort zit daar een roerdomp en onze oudste zoon die natuurfotograaf wil worden, kan zijn geluk niet op.’ Hoewel Laverman honkvast is in haar geboortedorp, heeft ze de hele wereld afgereisd. Tijdens die reizen naar onder meer Mexico en Mongolië ging ze steeds meer vraagtekens zetten bij de westerse kijk op de relatie tussen de mens en de aarde. Die verstoorde verhouding staat ook centraal op haar laatste album ‘Plant’ en in de bijbehorende podcastserie en theatertour die dit najaar te zien is.
Dit blad heet Mens en Natuur. Ik heb begrepen dat jij niet graag onderscheid maakt tussen mens en natuur, klopt dat?
‘Met dat onderscheid begint de ellende, haha. Mens en natuur uit elkaar halen, is typerend voor hoe wij als westerse mens naar het leven kijken. Aristoteles maakte al een hiërarchie van het aardse bestaan met de stenen en mineralen onderaan, planten en dieren ertussenin en de mens bovenaan. Wij zien het andere leven als objecten waar je gebruik van kunt maken. Als je jezelf als onderdeel van het geheel ziet, ga je heel anders met de natuur om. Dan hou je de boel in balans in plaats van alles leeg te zuigen.’
Wat gaat er allemaal mis volgens jou?
‘Achter de klimaatverandering, het verlies aan biodiversiteit, de stikstofproblematiek, maar ook de problemen op de woningmarkt en in het onderwijs en de zorg gaat volgens mij dezelfde denkfout schuil. We kijken naar de wereld om ons heen en zien daar problemen die moeten worden opgelost, maar we vergeten daarbij dat die wereld er zo uitziet doordat wij die zo hebben ingericht. We moeten niet bij die problemen beginnen, maar bij onszelf. Wat zit er in ons denken scheef waardoor deze problemen zijn ontstaan?
Verandering begint bij onszelf. Het liefst zoeken we naar een technologische oplossing in plaats van een confronterende blik in de spiegel te werpen. Ik denk juist dat we ons open moeten stellen voor de natuur om ons heen om te beseffen dat we deel uitmaken van een groter geheel waar we afhankelijk van zijn. Dat zie ik als onze grote opdracht, om ons open te stellen voor een andere kijk op de wereld. Door vragen te stellen bij dingen die we voor waar aannemen, probeer ik de verbinding te leggen naar een andere manier van denken. Een manier waarbij we onszelf als onderdeel zien van het geheel dat leven is.’
Wat heeft bij jou die verandering in gang gezet?
‘Een sleutelmoment was mijn verblijf in Mongolië in 2007. Ik verbleef daar een maand bij een nomadenfamilie die in een yurt leefde. Ik reisde al veel en de nomadische manier van leven sprak mij aan. Tijdens mijn verblijf daar werd mijn wereldbeeld op zijn kop gezet. Bij mijn Mongoolse ouders zoals ze zichzelf noemden, zag ik dat ze zich volledig bewust waren van hun afhankelijkheid van alles om hen heen. Je kunt nooit meer nemen dan je geeft. In hun wereldbeeld is alles bezield. Zelfs een steen. Toen ik er een oppakte kreeg ik te horen: “je kunt nooit zomaar een steen oppakken, dan is hij drie maanden van slag”. Ik vind dat een veel rijkere en respectvollere manier om met het leven om te gaan. Sindsdien gaat mijn werk over de relatie tussen mens en zijn omgeving.
Mijn laatste album “Plant” is daarin het meest uitgesproken omdat de situatie veel urgenter is geworden. Ik gebruik daarin bewust veel spoken word. Daarmee komt de boodschap directer binnen.’ ‘Het heeft me wel wat tijd gekost om de juiste toon te vinden. Ik wil het wijzende vingertje vermijden. Op het nummer “Your Ancestor” los ik dat op door vanuit de toekomst met mijn achterkleinkinderen te praten en ze mijn excuses aan te bieden voor de puinhoop die mijn generatie van de planeet heeft gemaakt. Door een zachtere ingang te zoeken, probeer ik openheid te creëren. Ik wil onze eigen soort ook niet afkraken. We hebben onze beperkingen en een daarvan is dat we moeite hebben met verandering. Terwijl een toekomst waarin we meer rekening houden met de aarde zo mooi kan zijn. Dat wij één zijn met de Aarde is ook een troostende gedachte. Muziek is een fantastisch middel om die boodschap te brengen.’
Het album gaat ook over een vrouw die ernaar verlangt om een plant te zijn. Waar komt die behoefte vandaan?
‘Menszijn kan soms zo complex zijn. Soms denk ik: laat mij maar gewoon wortelschieten en meegaan in de natuurlijke cyclus. Er zit nog een kant aan. Ik wil er ook de vraag mee stellen: kunnen wij ons inleven in planten en dieren? Als je je echt verplaatst in een boom, wat zou die van ons vinden? In de voorstelling probeer ik te spelen met dit soort perspectieven. De blik vanuit een boom, de blik vanuit de toekomst, de mens als vernietiger maar ook de mens als liefhebbend wezen. Wezens die creatief zijn en kunnen samenwerken. Ik eindig dan bewust met stilte en improvisatie. Omdat we het met z’n allen misschien wel even niet weten. En daar moeten we de tijd voor nemen. Dat lijkt tegenstrijdig want problemen als klimaatverandering, het verlies van biodiversiteit en de stikstofproblemen zijn immers urgent. Maar als een kip zonder kop in actie komen, brengt ons niet dichter bij de oplossing. Juist als je geen tijd hebt, moet je tijd nemen. Om ons westerse wereldbeeld en onze vastgeroeste patronen te bevragen. Elk creatief proces begint met een nietweten, met een blanco pagina.’
Jij en je gezin proberen zo duurzaam mogelijk te leven, onder andere door plasticvrij te leven. Is dat lastig?
‘Na het zien van de zoveelste documentaire over vogels die verstrikt raakten in een stuk plastic kon ik niet meer met mezelf leven. Als ik iets aan de plastic afvalberg wil doen, zal ik mijn levensstijl moeten veranderen. Dat doen we onder andere door verpakkingsvrij te leven en biologische producten te kopen. Ik heb het geluk dat er twee biologische winkels bij mij in de buurt zitten die ook met me mee willen denken. Zo verkochten ze daar champignons alleen in plastic doosjes. Toen ik zei dat ik dat jammer vond omdat ik ze daardoor niet kon eten, reageerden ze meteen: ‘maar dat kan ook anders!’ En nu kun je daar champignons los kopen. Op vrijdag is er in Leeuwarden ook een biologische markt. Met kratten vol met potjes en zakjes ga ik dan op pad om mijn boodschappen te doen. Je moet even de omslag maken, maar dan wordt het al snel routine. Omdat ik geen voorgesneden groente meer koop, ben ik meer tijd kwijt aan koken, maar dat vind ik geen minpunt. Door zelf groenten te snijden maak je meer contact met je eten en neem je meer de tijd. Zo creëer ik juist meer rust in mijn hoofd. Je kan het ook omdraaien, in plaats van dat verandering lastig is, brengt het juist iets.’
“Dat wij één zijn met de Aarde is een troostende gedachte”
5 favorieten van… Nynke Laverman
Favoriete natuurgebied? ‘De Deelen, boven Heerenveen, een mengeling van water en moerasbosjes.’
Met wie ga je daar het liefst naartoe? ‘Alleen. Een vriend van mij heeft daar een huisje waar ik af en toe mag schrijven.’
Favoriete dier ‘Het paard, een mystiek dier.’
Wat is je bijzonderste natuurervaring? ‘Toen ik in Mongolië verbleef, hoorde je ’s nachts het tikkende geluid van torretjes die door het rookgat van de tent naar beneden vielen. Dat inspireerde mij tot het schrijven van een sprookje over torren die dromen komen brengen.’
Wat wil je nog zien of doen? ‘Ik wil me nog meer openstellen voor planten en dieren en echt contact maken.’
Over Nynke Laverman
Nynke Laverman (1980) is zangeres, songwriter en theatermaker. Ze studeerde aan de kleinkunstacademie in Amsterdam en brak daarna door met Friestalige fado op haar debuutalbum Sielesâlt. Ze heeft zes albums en theaterproducties op haar naam staan. Ook maakte ze speciale producties voor Oerol, Leeuwarden-Fryslân Culturele hoofdstad van Europa 2018 en werkte ze mee aan het fi lm project ‘Wad’. Haar laatste album ‘Plant’ bracht zij nummer voor nummer uit. Elk nummer wordt ingeleid door een podcast waarin Laverman samen met journalist Lex Bohlmeijer mensen interviewt die haar inspireerden bij het schrijven van het album zoals natuurfi losoof Matthijs Schouten, astronaut André Kuipers, cabaretier Jochem Myjer en psychiater Damiaan Denys. Tot en met 3 december tourt ze opnieuw met de voorstelling ‘Plant’ langs de theaters.
Kijk op nynkelaverman.nl
Tekst: Marianne Wilschut
Foto’s: Marleen Annema
Mens & Natuur magazine
Dit artikel verscheen eerder in de herfeditie van Mens & Natuur magazine
2022. Wil je ook het Mens en Natuur Magazine ontvangen? Voor € 24 per jaar ben je al lid van IVN en ontvang je naast 4x per jaar ons magazine ook korting in onze webwinkel (geldt niet voor boeken) en kun je gratis of met korting deelnemen aan activiteiten, cursussen en workshops.
