Sporen van het verleden in het landschap van nu
Sporen van het verleden in het landschap van nu
Verslag van een fietsexcursie door Hitland
Tekst en foto Liesbeth den Haan.
Met de fiets gingen we op zaterdag 3 juni door Hitland, kriskras door het gebied én door de tijd, op zoek naar sporen van het verleden in het landschap van nu. Op elke locatie stopten we, zetten de fiets even weg, en maakten soms een kleine wandeling als het te bekijken object zich iets verder van het fietspad bevond. In de geschiedenis van Hitland speelt water een belangrijke rol – water als vijand, water als vriend. Het gebied is door menselijk ingrijpen enkele keren veranderd, de laatste keer door aanleg van het recreatiegebied/park Hitland.
Er is sprake van een eeuwenoud cultuurlandschap. We startten en eindigden bij de Oudheidkamer van de Historische Vereniging Nieuwerkerk aan de IJssel (HVN), aan de ’s-Gravenweg.
Om te beginnen bekeken we het kleine, elektrische gemaal dat tegenwoordig geheel Hitland bedient; officieel heet het gemaal Esse, Blaardorp en Gansdorp – de drie polders die Hitland vormen. Het is de meest recente plek waar de ontwatering te zien is, in werking. Met het droge weer van de laatste weken zal het gemaal echter weinig in werking zijn geweest; dan wordt er geen water geloosd op de IJssel, maar – elders – water ingelaten, namelijk van de Ringvaart. Dit alles om de streefpeilen in de verschillende delen van Hitland te handhaven.
Vroeger deden windmolens dit werk, en nog langer geleden waren het houten terugslagkleppen in de IJsseldijk die ervoor zorgden dat het water bij laagwater kon uitstromen in de IJssel. Bij hoogwater sloeg de klep terug onder de druk van het opkomende water in de IJssel. De Hollandsche IJssel staat immers in open verbinding met de zee, en zo werd gebruik gemaakt van het hoogteverschil in de waterstand. In het veld bekeken we de locatie van de (verdwenen) Blaardorpse molens. Restanten van molens zijn te zien in de Esse polder, waar ooit een molentweegang heeft gestaan. Ook stopten we bij het oude stoomgemaal dat de verenigde polders Esse, Gans- en Blaardorp bediende en alle molens overbodig maakte; dit gemaal is buiten werking gesteld toen het elektrische gemaal in de polder Blaardorp werd neergezet.
Het kleiige bezinksel langs de oevers van de IJssel leverde de grondstof voor de ijsselsteentjes, die volop langs de gehele Hollandsche IJssel gebakken werden – ook in steenplaats De Olifant. Het water dus als vriend. Van het water als wapen, tegen indringers maar ook gebruikt door indringers tegen ons, ook daarvan waren voorbeelden te geven: de inundatie van Hitland in 1944 was een wanhoopsdaad van de Duitse bezetter, in een poging de bevrijding tegen te houden; we stonden bij de boerderij waarvan de bewoners in 1944 zichzelf en hun vee hebben moeten evacueren. De inundatie in 1573 was een tactiek om de Spaanse bezetter juist te verdrijven, uit bezet Leiden, en met succes. Ook was het water als vijand te zien, in de vorm van een monument langs de IJsseldijk, waar een gevorderd binnenschip in een gat in de dijk werd gevaren – in februari 1953. Een nog grotere ramp werd voorkomen, waarbij grote delen van ingepolderd Zuid-Holland onder water waren komen te staan.
Als uitsmijter bekeken we het buitendijkse gebied, ter hoogte van de Blaardorpse polder.
Hier vonden we een tastbaar spoor van een wel heel recent verleden (nog geen dag oud?): een uitwerpsel, vermoedelijk van een vos.
Inclusief een koffiestop in Restaurant en theehuis De Dames, arriveerden we na twee-en-een-half uur weer op onze startplaats. Daar vormde een bezoekje aan de Oudheidkamer een verrassende en mooie afsluiting van deze geslaagde excursie. Met dank aan de Historische Vereniging Nieuwerkerk aan de IJssel, die ervoor zorgde dat de Oudheidkamer speciaal voor ons een uurtje eerder zijn deuren opende.
Juni 2017: Het werk aan de IJsseldijk in Hitland gaat door; de stenen beschoeiing wordt hersteld, nadat er eerst een laag grond op het hoger liggende talud wordt aangebracht. Veiligheid voor alles.