Pterosaurus: voetstappen van 150 miljoen jaar oud
1 december 2018
Op een mountainbike snel ik naar beneden. Mijn fiets stuitert over de keien. Ik sta op de trappers en geniet van het landschap, zonder het ruige pad uit het oog te verliezen. Plong! Steentjes schieten tegen het frame. Ik rij een kalkstenen pad in – lichtgeel van kleur – dat uitkomt bij een gebouw. ‘Plage aux pterosaures’ staat boven de deur. Strand? Hier in het binnenland van Zuid-Frankijk? Ik frons en stap af om een kijkje te nemen. Grote plakkaten leggen het uit. 150 miljoen jaar geleden drong de zee hier diep het land binnen. Waar ik nu sta was een modderig strand. En op dat strand zochten pterosauriërs naar voedsel, de gevleugelde tijdgenoten van de dinosauriërs. Daarbij maakten ze sporen in het natte zand. Die dieren zijn allang verdwenen, maar hun voetstappen zijn er nog steeds: gefossieleerd in steen.
Je hebt strijklicht nodig om ze goed te kunnen zien. Dus bouwde men een hal over de opgraving en toont een gids met lampjes de pootafdrukken aan het publiek. Dit is een bijzondere plek, vertelt ze, het veranderde het beeld dat we van de pterosaurus hebben. Voedsel zocht dit vliegend reptiel op de grond, langs dit strand bijvoorbeeld. Maar liep hij daarbij op twee of op vier poten? De pterosaurus heeft vliesvlezige vleugels vanaf een verlengde vinger tot aan zijn achterpoot. Halverwege de vleugel steken de eerste drie vingers uit in een kleine klauw. Vroeger dacht men dat hij op zijn achterpoten liep, rechtop als een vogel. Maar hier in Crayssac zie je niet alleen afdrukken van zijn achterpoten, maar ook die van de kleine klauwtjes aan zijn vleugels. Hij stond op vier poten!
In meer opzichten leek dit beest niet op een vogel en vogels stammen er dan ook niet vanaf. Haren hielden zijn lijf warm en hij greep zijn voedsel met de scherpe tanden in zijn bek. Wel waren de botten – net als bij vogels – hol, waardoor hij veel lichter was dan hij met massieve botten zou zijn. Dat is in de evolutie dus twee keer, los van elkaar, ontstaan. Voor vliegen kennelijk cruciaal. Pterosauriërs waren de eerste gewervelde dieren in de geschiedenis van het leven op aarde die echt konden vliegen, niet een zweefduik van boom naar boom, maar ze stegen op van de grond (vermoedelijk met een soort katapultachtige beweging) en bleven lang in de lucht.
Door die kwetsbare botten, zijn er niet zo veel resten gevonden, maar wetenschappers vermoeden dat er vele soorten en maten leefden. Insectenetend, vissend, aasetend of rovend op dinosauriërs. Van het formaat van een mus tot dat van een zweefvliegtuig! Een succesvol dier dus, levend in vele gebieden verspreid over de wereld. Toch stierven ze uit, ongeveer tegelijk met de dinosauriërs, zo’n 66 miljoen jaar geleden. Door een komeetinslag, of verdrongen door ándere dieren: de vogels.
Marisa Stoffers
Foto’s:
Headerfoto: huidige landschap bij Plage aux Pterosaures, Crayssac, Midi-Pyrenées
Alinea 1: afdruk van een pterosauriër op Plage aux Pterosaures: rechts de achterpoot, links de handafdruk van de klauw aan de vleugel.
Alinea 2: pterodactylus die in de modder naar voedsel zoekt. De drie vingers wijzen opzij zoals in de afdruk bij alinea 1 te zien is, tekening door John Conway, CC BY-SA 3.0
Alinea 3: fossiele lichaam van een pterodactylus, een geslacht binnen de pterosauriërs. De tanden zijn goed te zien en ook de voorpoten met drie klauwtjes en de vierde verlengde vinger, vooral die van de rechter vleugel (de verlengde vinger steekt naar achter tussen de poten). Daderot, CC0 1.0
Alinea 4: quetzalcoatlus (geslacht binnen de pterosauriërs ): waarschijnlijk het grootste dier dat ooit gevlogen heeft. Spanwijdte: tien meter! Wikimedia
