Braakballen pluizen
15 december 2016
We gaan een avondje braakballen pluizen bij de veldbiologen van de KNNV. De ballen komen van kerkuilen in de buurt van het Naardermeer. Die lusten allerlei muizen én ze blijven dicht bij huis, dus dat geeft een goed beeld van de soorten die in een gebied voorkomen. De avond is goed voorbereid: er zijn microscopen, loepjes, tandenborstels en we lenen een pincet. Ik krijg een berg klamme stoffige ballen voor mijn neus. Eerst wriemel ik wat onwennig, maar al snel ben ik niet meer te houden. Het lijkt op schatgraven: het is werkelijk prachtig wat er tevoorschijn komt. Stapels botjes vormen hele skeletten. Maar we zoeken speciaal de kaken, daaraan kan je zien wat voor muis het is. Gelukkig krijgen we hulp en is er een determinatieboekje.
Als eerste trek ik er een onderkaak uit die nog het meest lijkt op die van mijn kat. Duidelijk de scherpe tanden van een vleeseter. Geschikt om iets mee te verscheuren. Een spitsmuis weet ik. Dat is niet eens een muis, althans afhankelijk van wat je een muis noemt. De spitsmuis is geen knaagdier, maar een insecteneter. Dichter verwant aan egel en mol dan aan een huismuis. Maar muis betekent gewoon klein, net als mus, en dat is hij weldegelijk. Zijn roodgepunte tanden zijn het best te bekijken met de microscoop. Het blijkt een waterspitsmuis. Later op de avond vind ik er nog een paar, en ook een bosspitsmuis en een huisspitsmuis. De verschillen zijn subtiel, zoals een rond of puntig neusgat, en een glad of ribbelig stukje op de voorste tand.
Daarna komt er een hele serie woelmuizen tevoorschijn. Dat is nog steeds iets anders dan een gewone huismuis, maar het zijn wel knaagdieren. Het zijn echte planteneters: ze eten grassen, kruiden, schors, zaden en noten. Vanwege dat taaie voer hebben ze gekronkelde harde ribbels op hun platte kiezen, daarmee kunnen ze goed malen. De aardmuis vind ik het gemakkelijkst te herkennen, de schedel lijkt wat breder en groffer dan die van de veldmuis en de rosse woelmuis. Maar voor de juiste determinatie zijn de kleinste details van belang. Zoals het aantal wortels van de eerste kies of een extra kronkeltje in de tweede. Een berucht familielid van de woelmuizen is trouwens de muskusrat, dat mooie beestje dat gaten in de dijken graaft.
Dan vind ik twee gehavende onderkaken met vrij grote kiezen. Relatief gezien dan. Het kauwvlak lijkt op onze eigen kiezen, met knobbels. Daar kun je mee malen en mee snijden. Alleseters gok ik, net als wij. Dat moeten ware muizen zijn, zoals de huismuis. Die zijn niet kieskeurig, ze eten zaden, vruchten, bessen, insecten of wormen. Maar ook zeep en papier als het zo uitkomt. De grote blijkt een bruine rat, de kleine een bosmuis. Als allerlaatste vind ik iets dat zo klein is dat ik twijfel of het wel een kaak is. Ik laat het de kenners zien: een dwergmuis, het kleinste zoogdier van Europa. Ook zo’n alleseter. Bij elkaar pluis ik negen soorten uit mijn braakballen. In de Naardermeer zit het wel goed met de biodiversiteit.
Marisa Stoffers
Foto’s
Alinea 1: skeletdelen van een aardmuis (woelmuis).
Alinea 2: schedel van een waterspitsmuis, vleeseter (carnivoor): je ziet duidelijk de scherpe tanden en de knipkiezen, ideaal om prooien zoals insecten of wormen mee te grijpen en te verscheuren.
Alinea 3: boven en onderkaak van de veldmuis (woelmuis), een planteneter (herbivoor): als je goed kijkt zie je de gezigzagde ribbels op de platte kiezen waar ze goed het taaie voedsel mee kunnen malen.
Alinea 4: links drie grote kiezen van een bruine rat, rechts de minuscule kies (en twee kiesgaten) van de dwergmuis. Beide zijn ware muizen: alleseters (omnivoren) met knobbelkiezen net als wij; je kunt er een beetje mee malen en een beetje mee snijden.
Alle foto’s © Marisa Stoffers
Met deze zoekkaart kun je de botjes determineren maar ook de muizen levend en wel bewonderen. Er staat ook een zeer uitgebreid determinatieboekje online (de papieren versie is uitverkocht).
